Alimjon DADAMUXAMEDOV, Oʻzbekiston xalqaro islom akademiyasi Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari kafedrasi katta oʻqituvchisi.
Annotasiya. Maqolada Turkiston Muxtoriyati tarixini yorituvchi www. muxtoriyat.uz elektron platformasini yaratishning texnologik jarayonlari tahlil qilinadi. Platformani yaratishda nimalarga koʻproq eʼtibor berish lozimligi, maʼlumotlar bazasi qanday shakllantirish kerakligi, maʼlumotlar strukturasini qaysi usulda shakllantirish, platformani testlash jarayonlari xususida ma] lumot beriladi.
Kalit so‘zlar: network protocols, multipath redundant transmissions.
Abstract. The article analyzes the technological processes of creating an electronic platform www.muxtoriyat.uz, covering the history of the Turkestan autonomy. What should be paid more attention to when creating a platform, how to create a database, how to create a data structure, testing the platform, the electronic platform being created will provide an opportunity to provide, store and use information related to the history of Turkestan autonomy. At the same time, we are talking about the possibility of communication between teachers, students and researchers.
Key words: network protocols, multipath redundancy.
Yangi Oʻzbekistonda Uchinchi Renessans asoslari yaratilayotgan bugungi kunda XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asrning boshida Turkistonda millat va oʻlka taraqqiyoti yoʻlida kurash olib borgan maʼrifatparvar jadidlarning hayoti, faoliyati va ilmiy, adabiy merosini chuqur oʻrganish hamda keng targʻib qilishga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Shundan kelib chiqqan holda loyihada Oʻzbekiston tarixi, oʻzbek xalqining milliy davlatchilik anʼanalarini jahon miqyosida keng targʻib etish maqsadida zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalari asosida ilk bora milliy-demokratik davlatchilik qurilishi tajribasi boʻlgan Turkiston Muxtoriyati nomli avtonom respublikaning tarixini batafsil yoritib beruvchi alohida elektron platforma va uning mobil ilovasi yaratiladi.
Mazkur loyiha doirasida elektron platforma veb-texnologiyalar asosida ishlab chiqiladi. Elektron platforma 2 qismdan iborat boʻladi: veb-sayt va maʼlumotlar bazasi [2;Б.41.].
Veb-sayt qismi oʻz navbatida 3 ta tarkibiy modullarga boʻlinadi:
- foydalanuvchilar (sayt xizmatidan foydalanuvchi mijozlar)ga moʻljallangan veb-sahifalarni oʻz ichiga olgan modul;
- platformani kontent (materiallar) bilan toʻldirish uchun xizmat
qiladigan veb-sahifalarni oʻz ichiga olgan modul;
- yangiliklar qoʻshish, platforma foydalanuvchilarini boshqarish uchun moʻljallangan maʼmurlash moduli.
Elektron platformada 3 xil (mijoz, moderator, administrator) turdagi foydalanuvchilar boʻlib, ular interaktiv tarzda yuqorida koʻrsatilgan modullar asosida ishlaydi. Elektron platforma bazasi har
bir maʼlumotning bir nechta tildagi variantini saqlash imkonini beradi [1;Б.23.]. Elektron platformada istalgan vaqtda yangi maʼlumotlarni qoʻshish, toʻldirib borish orqali tizimni takomillashtirib borish mumkin boʻladi. Maʼlumotlar bazasida maʼlumotlarni qayta ishlash tezligini oshirish uchun optimal loyihalashtirish usullari qoʻllaniladi (1-rasm).
- Elektron platformaning asosiy koʻrinishi.
Elektron platforma, internet orqali ma’lumotlarni almashish, taqdim etish va o’rganishga imkoniyat beradigan virtual muhitdir. Bu platformalar, veb-saytlar, ilovalar, onlayn xizmatlar yoki boshqa interaktiv vositalar shaklida ifodalangan o’zgaruvchan tarkibiy qismatlardan iborat [3;Б.18.] (2-rasm).
- Ma’lumotlar oynasi.
Elektron platformalar, foydalanuvchilarga turli maqsadlarga yo’naltirilgan xizmatlar taqdim etishga yordam beradi. Misol uchun, onlayn savdo platformalari, onlayn ta’lim platformalari, ijtimoiy tarmoqlar, xabar portallari, banklarning internet-bank hizmatlari va boshqalar elektron platformalar sifatida kuzatiladi [5;Б.28.] (3-rasm).
- Turkiston Muxtoriyati tarixini yorituvchi boʻlimning koʻrinishi.
Bu platformalar foydalanuvchilarga ma’lumotlar, xizmatlar, mahsulotlar, aloqalar, tadbirlar, o’yinlar va boshqa imkoniyatlarni o’zlashtirish uchun tuzilgan. Foydalanuvchilar, bu platformalar orqali bir-biriga bog’lanish, ma’lumotlarni qidirish, tarqatish, o’rganish va o’z fikrlarini bildirish imkoniyatiga ega bo’ladi [6;Б.88.] (4-rasm).
- Ma’lumot qidirish oynasi.
Elektron platformalar internetning o’zgaruvchanligi va global aloqalarining kengayishi bilan o’rnatilgan. Ular har qanday vaqtda va har qanday joyda foydalanuvchilar bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Elektron platformalar, biror mavzu yoki maqsad bo’yicha insonlarning ko’plab yoki bir xil yo’llardan birgalikda ishlashini o’rganish, o’zaro bog’lanish va kommunikatsiyani o’rnatishga imkon beradi [7;Б.17.] (5-rasm).
- Foto gallereya boʻlimimimg ko’rinishi.
Turkiston Muxtoriyati tarixiga oid elektron platforma yaratish uchun quyidagi yo’llarni izohlash mumkin:
Platforma maqsadini aniqlash: Turkiston Muxtoriyati tarixiga oid elektron platforma yaratishdan oldin, maqsadni belgilashingiz kerak. Bu platformadan qanday foyda olishimiz mumkin? Masalan, Turkiston Muxtoriyati tarixiga oid ma’lumotlar to’plamini yig’ish, tarixiy obrazlar va dokumentlar almashinuvi, tarixiy joylar va ob’ektlar haqidagi ma’lumotlar taqdim etish va boshqalar [8;Б.23.].
Mualliflar va ekspertlar bilan hamkorlik qilish: Turkiston Muxtoriyati tarixiga oid platforma yaratish uchun tarixiy mualliflarni va ekspertlarni jalb qilish juda muhimdir. Ular sizga asosiy ma’lumotlar, eslatmalar va ko’rsatmalar berishda yordam berishi mumkin.
Ma’lumotlar bazasini tuzish: Turkiston Muxtoriyati tarixiga oid ma’lumotlar bazasini tuzish kerak. Bu maqsadga erishish uchun tarixiy hujjatlar, asarlar, fotolar, videolar, tarixiy joylar haqidagi ma’lumotlar, o’zaro aloqalar va boshqalar bilan ma’lumotlar ombori yaratishingiz kerak. Ma’lumotlarni tahrir qilish, tasniflash, indekslash va qidirish imkoniyatlarini taqdim etuvchi ilova yoki interfeysning o’rnatilishi kerak.
Foydalanuvchilarga interfeys taqdim etish: Platformaning oʻzini koʻrish uchun foydalanuvchilarga moslashtirilgan interfeys taqdim etishingiz kerak. Bu, oson va sezilarli bo’lishi kerak, shuningdek, foydalanuvchilarga ma’lumotlar bazasiga kirish, izlash va ko’rish, hujjatlar va asarlar bilan ishlash imkoniyatlarini taqdim etish kerak.
Tarixiy veb-sayt yaratish: Turkiston Muxtoriyati tarixiga oid elektron platformani yaratish uchun veb-sayt yaratish kerak bo’ladi. Bu sayt orqali foydalanuvchilar ma’lumotlarga kirish, ular bilan aloqada bo’lish, tarixiy yangiliklarni taqdim etish, tadbirlar va mavzular bo’yicha axborotlar taqdim etish imkoniyatlariga ega bo’ladi [3;Б.47.] .
Interaktiv funksiyalar qo’shish: Turkiston Muxtoriyati tarixiga oid platforma ustida interaktiv funksiyalar, masalan, tartibga solish imkoniyati, fikr bildirish uchun qo’shimcha bo’lim, tarixiy o’yinlar, vizuallar va hikoyalar taqdim etish imkoniyatlari qo’shing. Bu, foydalanuvchilar uchun o’z ishtirokini rag’batlantirish va tarixiy ma’lumotlarni o’rganishni rag’batlantirishga yordam beradi.
Platformani rivojlantirish: Turkiston Muxtoriyati tarixiga oid elektron platformani yaratishdan so’ng, foydalanuvchilarning taqdim etgan takliflari, tushuntirishlar va talablariga qarab, platformani rivojlantiring. Yangi ma’lumotlar, funksiyalar va qulayliklar qo’shish orqali platformani to’liqroq vaqt o’tganda yanada boyitishingiz mumkin [8;Б.97.] .
Xulosa sifatida quyidagilarni taʼkidlash lozim. Platforma yaratishda koʻplab boshqa tafsilotlar, masalan maʼlumotlarni muhofaza qilish, foydalanuvchilar bilan kommunikatsiya qurish va platformaning boshqa asosiy qismi bilan bogʻliqlik qilish. Lozim boʻlgan tushunchalarni aniqlash: Konsept va dizaynning belgilanishi: Dasturlash va backend tuzilishi: Foydalanuvchi interfeysi va frontend tuzilishi: Elektron platformaning foydalanuvchi interfeysi va frontend tuzilishi, foydalanuvchilarga oson va yorqin tajribani taʼminlashda muhim ahamiyatga ega. Bu qismda, platformaning sahifalari, formalar, grafikalar, interaktiv elementlar va boshqa komponentlar tuziladi. HTML, CSS, JavaScript va boshqa frontend texnologiyalardan foydalaniladi. Platformani yaratish dasturining oxirgi bosqichi, testlash. Bu bosqichda, platformaning funksiyalari, interfeysi va qulayliklari keng doirada sinovdan oʻtkaziladi. Test etish jarayonida topilgan xatoliklar tuzatiladi va barcha talablar toʻgʻri amalga oshiriladi. Platformani internet tarmogʻiga qoʻyish: Elektron platforma yaratishning oxirgi qismi, onlayn muhitga oʻtish va uning saqlanishi bilan bogʻliq. Bu jarayonda, platforma serverlarga oʻrnatiladi, domen nomi olish, amalga oshirish uchun zarur muhitlarni tashkil etish va toʻgʻridan toʻgʻri ishga tushirish kabi jarayonlar amalga oshiriladi. Yuqoridagi bosqichlar yagona dasturiy jarayon emas, balki oʻzaro bogʻliqli boʻlishi mumkin. Qoʻshimcha ravishda, yaratilayotgan elektron platformaning maqsadi, quyidagi boʻlimlarda ishlatilishi mumkin: taʼlim, savdo, ijtimoiy tarmoq, maʼlumotlar bazasi, turizm va boshqalar. Har bir soha oʻziga xos funksiyalarni va talablarni oʻz ichiga oladi.
MANBA VA ADABIYOTLAR RO‘YXATI
- Таненбаум Э.,Ван-Стеен М. Распределенные системы. Принципы и па-радигмы.Спб.: Питер,2003.877с.
- Nishonboyev Servisga yo‘naltirilgan taqsimlangan tizimlar (mo- nografiya). Fan va texnologiyalarni rivojlantirish markazi tipografiyasi 2017.
- Nishonboyev T. Dasturiy konfiguratsiyalangan tarmoqlar” .O‘quv qo‘l-lanma. (Grifli). Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU 2017.
- Nishanbayev, N., Abdullayev, M.M., Maxmudov, S.O. The model of forming the structure of the ‘cloud’ data center. International Conference on Information Science and Communications Technologies: Applications, Trends and Opportunities, ICISCT 2019.
- Белоусов В. Е.. Алгоритмы репликации данных в распределенных систе-мах обработки информации. Инт мат: http://diss.rsl.ru/ diss/05/0591/050591031 pdf.
- Белоусов В,Е. Особенности построения системы массового обслужи-вания в рамках среднего уровня распределенной системы обработки информа-ции» // Системный анализ, управление и обработка информации: науч.-тех, сборник статей: 2005 год, вып. № 1, - Пенза, ПГУ, 2005.
- Башарин Г.П, и др. Анализ очередей в вычислительных сетях: теория и методы расчета / Г.П.Башарин, П.П.Бочаров, Я.Н.Коган. - М.: Наука, 1989.
- Tuxtanazarov D.S,, Buvashev S.O.. Kibermakonda xavfsizlikni ta’minlashning zamonaviy usul va algoritmlari // Islom tafakkuri (2-son) 2021.
